Ga naar de inhoud
Klant in een ijsjessalon bij een boerderij
Foto: Lander Loeckx          

Onze 6 ambities voor het gebied

Samen met de streekholders – de partners uit het samenwerkingsverband KempenBroek – werkten we volgende 6 ambities of verhalen voor de toekomst uit voor het gebied. Alle ambities hebben een link met het landschap.

Samenwerken aan ons landschap,

door samen te werken aan streekidentiteit, streektrots, erfgoed en landschapskwaliteit.

Het landschap van KempenBroek is het resultaat van een eeuwenlange wisselwerking tussen natuur en mens. Oorspronkelijk bepaalde het landschap waar mensen konden overleven, maar tegenwoordig bepaalt de mens hoe het landschap eruitziet. Door de eeuwen heen hebben mensen grenzen en lijnen getrokken die zowel scheidden als verbonden. In 1839 werd KempenBroek een grensgebied tussen België en Nederland, wat leidde tot intensieve grensoverschrijdende contacten en smokkelactiviteiten.

Het KempenBroek heeft een rijke cultuurhistorie, gekenmerkt door functionele gebouwen zoals wind- en watermolens, in plaats van opzichtige monumenten. De streek heeft een bescheiden geschiedenis, gevormd door armoede en een dagelijks gevecht om het bestaan. Deze geschiedenis is subtiel aanwezig in het landschap en kan worden ontdekt door oplettende waarnemers en goed vertelde verhalen.

Het doel is om deze verhalen, die het landschap betekenis geven, te vertellen en de herinneringsplekken opnieuw beleefbaar te maken. Dit gebeurt in samenwerking met de lokale bevolking, die wordt ondersteund om zowel oude als nieuwe verhalen te schrijven. Deze verhalen dragen bij aan de streekidentiteit en -trots, en worden gebaseerd op de eigen sterktes en krachten van het gebied, zonder kortstondige toeters en bellen die weinig bijdragen aan duurzame ontwikkeling.

René van het Molennetwerk KempenBroek praat in het filmpje over zijn geliefde molens!

Strategische doelstellingen

Samenwerken aan een gastvrij en ondernemend landschap,

door samen te werken aan duurzaam ondernemerschap in en op basis van het landschap.

 Het KempenBroek wordt vaak omschreven als het best bewaarde geheim van Nederland en Vlaanderen, vergelijkbaar met een slapende prinses die moet worden wakker gekust. Ondanks deze romantische beschrijvingen is het gebied nog relatief onbekend bij zowel inwoners als bezoekers. Met de erkenning als Mens & Biosfeergebied willen we deze bekendheid vergroten en van onze zwakte een sterkte maken. Samen met onze streekholders werken we aan een aantrekkelijk aanbod om mensen te verleiden het KempenBroek te ontdekken. Dit is niet alleen omdat de streek het verdient, maar ook om een duurzame bron van inkomsten voor lokale ondernemers te creëren.

Hoewel KempenBroek soms wordt vergeleken met de Veluwe van het zuiden, koesteren we onze eigen identiteit en willen we deze versterken. We kiezen voor authenticiteit en richten ons op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Dit doen we door circulaire verdienmodellen te zoeken die ook het landschap ten goede komen. We focussen op regeneratief toerisme, waarbij de ontmoeting tussen gasten en de lokale gemeenschap een positieve impact heeft op het gehele systeem.

Lokale ondernemers worden aangemoedigd om als ambassadeurs een relatie op te bouwen met de plek waar ze wonen en werken. Hun liefde voor de streek zal bezoekers inspireren en aanzetten tot zorgzaamheid, die ze mee naar huis kunnen nemen. Deze ontmoeting tussen gast en ambassadeur heeft een potentieel transformerende kracht. Zo creëren we toerisme en ondernemerschap dat niet alleen gericht is op groei, maar ook op het leven en bloeien van de gemeenschap. We streven naar een waardenbewuste plek en nemen verantwoordelijke actie, niet alleen ten voordele van de gastvrijheidssector, maar ook om het welzijn van de biosfeer, gemeenschappen en individuen te bevorderen.

In het filmpje tonen Heske en Pieter hoe zij meewerken aan deze ambitie.

Strategische doelstellingen

Samenwerken aan een gezond landschap,

door samen te werken aan landschappen als heilzame plekken voor gezondheid en welzijn.

Wetenschappelijk onderzoek toont steeds vaker aan dat landschappen en biodiversiteit een aanzienlijke invloed hebben op ons welzijn, wat wijst op een gezondheidsband met onze omgeving.

KempenBroek biedt met zijn open ruimte en aantrekkelijke landschappen een kans voor inwoners van het snel verstedelijkende Nederland en Vlaanderen om dicht bij huis te ontspannen en te onthaasten. De coronapandemie liet zien dat mensen hun eigen omgeving herontdekten en zich beter voelden na wandelingen in de natuur.

Het gebied biedt ook mogelijkheden om bezoekers aan te trekken die willen ontspannen, actief recreëren, gezond eten en stilte ervaren. De groeiende interesse in concepten zoals blue zones, one health, positieve gezondheid, en biowalking wijst op een markt die lokale ondernemers kunnen bedienen.

Door de heilzame effecten van het landschap te benutten voor het voorkomen en genezen van ziekten, werken we aan positieve gezondheid. Dit verbindt het landschap met gezondheidszorg en de lokale economie. Hierbij is er aandacht voor mensen met een beperking en kansengroepen die vaak niet profiteren van de voordelen van de natuur.

In 2013 werd Weert met KempenBroek verkozen tot groenste regio van de wereld. Het doel is nu om de gezondste regio van de wereld te worden.

Geniet van het filmpje waarin Sofie met liefde vertelt over de Kisserweide, haar ezeltjes en de mooie omgeving.

Strategische doelstellingen

Samenwerken aan een klimaatbestendig landschap,

door samen te werken aan ruimte voor water, koolstofopslag, …

De klimaatcrisis is niet langer een ver-van-ons-bed-show. Veranderende neerslagpatronen en frequente hittegolven leiden tot natte winters met extreme buien en droge zomers. Dit vereist een radicale herziening van ons waterbeheer. Waar het ontwateren van moerassen vroeger nuttig was voor landbouw en bosbouw, zorgt een gebrek aan water nu voor problemen in beide sectoren. Het probleem is niet zozeer een tekort aan water, maar de beschikbaarheid op het juiste moment.

Om dit aan te pakken, wordt het fysisch systeem als basis gebruikt, waarbij water en bodem sturend zijn. Het ‘oogsten’ van water wanneer het valt, helpt om grondwaterstanden aan te vullen en water beschikbaar te maken tijdens droogteperiodes. Klimaatbuffers bieden een geïntegreerde aanpak van het watervraagstuk, wat leidt tot aantrekkelijkere landschappen en kansen voor biodiversiteit en nieuwe verdienmodellen zoals biomassa.

Een geïntegreerde aanpak vereist nauwe samenwerking tussen land- en bosbouwers, landschapsbeheerders, waterbeheerders, burgers en gemeenten. Dit leidt tot een klimaatrobuust en duurzaam watersysteem waar land- en bosbouw, natuur en maatschappij van profiteren.

Het gebied biedt ook kansen voor CO₂-opslag in landbouwbodems, bosuitbreiding en herstel van veenvorming in moerassen, wat bijdraagt aan de klimaatdoelstellingen. Dit ondersteunt de lokale economie, creëert recreatieruimte en biedt voordelen voor biodiversiteit, waterhuishouding en luchtkwaliteit.

Een landschapsinclusieve aanpak zorgt voor een aantrekkelijk landschap dat verkoeling biedt tijdens hittegolven en ruimte biedt voor migratie van planten- en diersoorten met opschuivende klimaatgordels.

In het filmpje neemt Robin van Natuurmonumenten je mee op pad door de klimaatbuffer Wijffelterbroek.

Strategische doelstellingen

Samenwerken aan een productief en energiek landschap,

Door samen te werken aan een duurzame landbouw en lokale, duurzame energieopwekking.

Het landschap in het KempenBroek is eeuwenlang door mensen gevormd voor voedselteelt en als energiebron. De landbouwsector is een belangrijke economische pijler, maar staat voor uitdagingen door de dynamiek van de wereldmarkt, klimaatcrisis, milieuproblemen en veranderend consumentengedrag.

De klimaatcrisis biedt zowel uitdagingen als kansen voor de landbouw. Boeren ervaren als eersten de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme weersomstandigheden en nieuwe ziektes. Innovaties en nieuwe teelten kunnen echter oplossingen bieden.

Burgers en beleid stellen hogere eisen aan emissiebeperking, voedselveiligheid, omgevingskwaliteit en dierenwelzijn, terwijl ze als consumenten vaak niet bereid zijn een eerlijke prijs te betalen. Het is cruciaal om te werken aan een leefbaar inkomen voor boeren en de verbinding tussen consument en producent te herstellen. Dit vraagt om nieuwe strategieën en verdienmodellen die voedselproductie koppelen aan maatschappelijke opgaven zoals gezondheid, biodiversiteit en landschapskwaliteit.

De Unesco-erkenning bieden kansen om landbouwers te ondersteunen in vernieuwing, verduurzaming en een duurzaam perspectief. Dit leidt tot een landbouw met aandacht voor mens, planeet en welvaart.
Land- en bosbouw, landschaps- en natuurbeheer bieden kansen voor lokale en duurzame energieopwekking, nieuwe teelten voor de biogebaseerde economie en lokale biomassakringlopen. Historische cultuurlandschappen, gevormd door energieproductie, kunnen zo opnieuw bijdragen aan een duurzamere maatschappij.

Samen werken we zo aan productieve landschappen: open ruimten die ecologisch en economisch productief zijn en maatschappelijke meerwaarde opleveren.

Gerry en Jos vertellen in het filmpje over hun boerderij die ze ontwikkelden tot een bloeiend bedrijf.

Strategische doelstellingen

Samenwerken aan een soortenrijk en verbonden landschap,

door samen te werken aan (natuur)verbindingen in het landschap en de achteruitgang van de biodiversiteit tegen te gaan.

Het KempenBroek heeft een afwisselend landschap met een rijke biodiversiteit en speelt een belangrijke rol in het Vlaamse en Nederlandse natuurbehoud. De sterke verweving van landbouw en natuur zorgt echter ook voor uitdagingen. Hoewel het naar Vlaamse en Nederlandse normen nog een relatief aaneengesloten gebied is, heeft het echter ook te kampen met versnippering. Hierdoor kunnen planten en dieren zich moeilijk verplaatsen tussen natuurgebieden. Dit beperkt de uitwisseling van genen en kan zelfs verkeersonveiligheid veroorzaken door overstekend wild.

Een netwerk van verbonden natuurgebieden kan schade aan landbouw en bosbouw beperken en biedt kansen voor nieuwe verdienmodellen gebaseerd op landschaps- en natuurbeleving.
Werken aan een verbonden landschap levert bovendien niet alleen een soortenrijk en aantrekkelijk landschap op, maar draagt ook bij aan het behoud van het kleinschalige cultuurlandschap dat nog op enkele plaatsen in het KempenBroek aanwezig is. 

Regionale samenwerking en fysieke verbindingen met aangrenzende gebieden zoals Nationaal Park Hoge Kempen, Natuurgrenspark De Groote Heide, Nationaal Park De Groote Peel en RivierPark Maasvallei zijn essentieel om deze doelen te bereiken.

Marleen laat je in het filmpje zien hoe ook jij in je tuin hieraan kan bijdragen.

Strategische doelstellingen

Wat is de meerwaarde voor het KempenBroek?

Meerwaarde op het vlak van samenwerking

De meerwaarde van de erkenning als Mens & Biosfeergebied is in de eerste plaats de (inter)nationale erkenning die een gebied geniet als voorbeeld of laboratorium voor geïntegreerde samenwerking en duurzame ontwikkeling. Het is een platform van continue discussie over de toekomst van het gebied. Met de erkenning(en) is het werk niet af. Dan begint het pas.

Door de geïntegreerde aanpak van behoud en ontwikkeling met focus op duurzaamheid draagt een Mens & Biosfeergebied bij aan de verbetering van de levenskwaliteit door het creëren van een gezondere omgeving.

Een Mens & Biosfeergebied kan worden ingezet om de afstand tussen het beleid en de praktijk te verkleinen. Omgekeerd kan het ook worden ingezet om te inspireren, op het terrein te experimenteren en te leren om zo het beleid op de opgedane ervaringen te baseren.

Het geeft ook een erkenning aan het jarenlange werk dat verschillende streekholders (*) onophoudelijk in het gebied hebben geleverd voor het behoud, herstel, ontwikkeling en beheer van het afwisselende landschap met zijn vele natuur- en landbouwgebieden. Daarbij kan de erkenning als Mens & Biosfeergebied zorgen voor een grotere betrokkenheid en een sterkere streektrots bij inwoners, overheden en ondernemers om zich blijvend in te zetten voor het duurzaam beheer en gebruik van hun leefomgeving. Mens & Biosfeergebieden zijn samenwerkingen die een positieve toekomst inspireren, die mensen samen laat bouwen aan een toekomst die zij willen.

(*) We gebruiken de term streekholder voor onze partners omdat we ze als belangrijke stakeholders in onze streek beschouwen

Socio-economische meerwaarde

De erkenning levert niet rechtstreeks een financiële bijdrage op van Unesco, maar het Unesco-stempel is een sterk merk dat bezoekers aantrekt, de lokale economie stimuleert en bijdraagt aan de duurzame ontwikkeling van een gebied. Het kan dus ook zorgen voor een economische impuls, in eerste instantie door bijvoorbeeld toeristen aan te trekken wat weer voordelen oplevert voor de horeca, aanbieders van arrangementen, toeleveringsbedrijven,… of de landbouw (streekproducten, verbreding van de landbouwactiviteiten,…). De erkenning kan ook als vliegwiel dienen bij subsidieaanvragen en fondsenwerving en kan zo een motor voor streekontwikkeling worden.

Maar de socio-economische meerwaarde gaat veel verder. Het natuurlijk systeem – de biosfeer – is onze levende motor die het klimaat regelt, natuurlijke bescherming biedt tegen extreme droogtes en overstromingen, water zuivert, zuurstof produceert, koolstof opslaat, ons gezond houdt,… Het levert ons voortdurend natuurlijke voordelen zoals de bijen die onze gewassen bestuiven of de regenwormen, schimmels en micro-organismen die de bodem vruchtbaar houden voor de landbouw. De natuur en haar ecosystemen zijn met andere woorden existentieel en zorgen voor onze gezondheid, zowel fysiek als mentaal.

Internationale studies en onderzoeken leren ons bovendien dat € 1,00 geïnvesteerd in natuur € 10,00 oplevert voor de lokale gemeenschap. Investeren in het natuurlijk systeem of het landschap levert de lokale gemeenschap met andere woorden enorme voordelen op. Het rendement van herstel en bescherming van ecosystemen is groot: op natuurlijk kapitaal, op sociaal kapitaal, op menselijk kapitaal en op de investeringen. Investeren in het natuurlijk systeem verbetert met andere woorden de sociale cohesie en onze samenleving.

Meerwaarde op het vlak van kennis en educatie

Het wereldwijde netwerk van Mens & Biosfeergebieden biedt tenslotte toegang tot en uitwisseling van informatie en expertise. Het verbindt mensen van over de hele wereld die met dezelfde duurzaamheidsgedachte globale uitdagingen lokaal aanpakken en zo bijdragen aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Of je nu in Kroatië, Duitsland, Nederland of België woont, we staan allemaal voor gelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, verduurzaming van de landbouw of economische ontwikkelingskansen op het platteland.

Tenslotte geeft de samenwerking in een Mens & Biosfeergebied een stimulans aan toegepast wetenschappelijk onderzoek, monitoring en educatie om de uit te voeren acties te begeleiden en zorgt ook op deze manier voor een economische impuls.

Bekijk hier hoe we deze ambities realiseren via onze projecten.

Onze kandidatuur

Download hier het Masterplan, het Vlaamse, het Nederlandse en het grensoverschrijdende nominatiedossier.

Cover van het Masterplan voor het KempenBroek
Masterplan
KempenBroek
Cover van het Vlaamse aanvraagdossier voor de Unesco Mens & Biosfeererkenning
Unesco Aanvraagdossier
Vlaamse deel
Cover van het Nederlandse aanvraagdossier voor de Unesco Mens & Biosfeererkenning
Unesco Aanvraagdossier
Nederlandse deel
Cover van het grensoverschrijdende aanvraagdossier voor de Unesco Mens & Biosfeererkenning
Unesco Grensoverschrijdend Aanvraagdossier