Grensgevallen, landschapserfgoed van het KempenBroek
Doelen
Met dit project maakten we enkele typerende relicten – die bepaald werden door de bodem en ingebed zitten in het huidige landschap; die legendarisch maar tegelijk niet écht gekend zijn – tastbaar en zichtbaar voor álle inwoners van de streek. Het project had volgende doelen:
- Andere doelgroepen dan de reeds geïnteresseerden warm maken.
- Je thuis voelen in je eigen landschap.
- Meebouwen aan de streekidentiteit.
- Je omgeving actief beleven.
- Begrip van en zorg voor het landschap aanwakkeren.
- Verhalen weer verbinden met landschappelijke sporen, en vice versa.
- Toeristische meerwaarde geven aan de streek.
- Mogelijkheden creëren voor lokale ondernemingen en streekeconomie.
Locatie
Het project speelt zich af binnen de gemeenten Weert (provincie Limburg – NL), Kinrooi, Bocholt, Bree (provincie Limburg – B), en dat vooral in het dunbevolkte deel van het platteland rondom de grens en weg van grote bewoningskernen. Historisch gezien was die het fluctuerende grensgebied tussen het toenmalige graafschap Loon, Overkwartier van Gelder en Land van Thorn.
Meerdere streekbewoners (vrijwilligers, ondernemers, gemeentebesturen) werken samen binnen dit project. Ze wonen en/of zijn actief binnen en over de gemeenten heen: binnen Grensgevallen speelt de huidige grens net geen rol meer.
Dit project werd in opdracht en met de steun van
Projectonderdelen
Bocholter Graven
Geschiedenis
Wat nu in de streek gekend is als “de Bocholter Graven”, was een middeleeuwse grensverdediging. Het 500 meter lange geheel van afwisselende grachten (dialect: “graven”) en aarden wallen bevond zich dwars op de enige doorgang tussen twee uitgestrekte moerasgebieden, het Wijffelterbroek en het Grootbroek. Het was een gecontroleerde barrière die van de 14e tot de 18e eeuw plunderende soldatengroepen en het voortdurende heen en weer trekken van legers moest bemoeilijken.
De kenmerken van het uitgestrekte, moerassige landschap met zandruggen werden in dit open grensgebied -ver van steden en burchten- als het ware aangewend en verder verfijnd om de boerenbevolking te beschermen. Ze woonden immers in de tumultueuze grensstreek tussen het voormalige land van Loon (Bocholt), het land van Thorn (Stramproy) en het Overkwartier van Gelder (Weert). Hier werd in de late middeleeuwen -vanaf 1396- een lange, hoge aarden wal (een ‘weergraaf’ genoemd) aangelegd.
Deze verdedigingswal werd versterkt met drie flankerende grachten van ieder ongeveer 450 meter lang. Vanuit vogelperspectief loopt het zogenaamde landweersysteem, de “Bocholter Graven”, in boemerangvorm door aan beide kanten van de huidige Napoleonsdijk. Al eeuwenlang ligt de weg hier op een zandheuvelrug, waardoor er een doorgang door dit zeer grote moerassig gebied mogelijk was. In 1814 werd de weg op bevel van de Franse bezetter verbeterd en opgehoogd tot een dijk. Sinds die tijd heet hij Napoleonsdijk.
De functie van de Bocholter Graven is na het Ancien Régime weggevallen, waardoor ook behoud en beheer wegvielen. De contouren vervaagden stilaan en verdwenen grotendeels door de intensivering in de landbouw in de 20e eeuw. De structuren van de grachten zijn ondergronds bewaard (deels in natuurgebied, deels in agrarisch gebied). Ze worden bovengronds verraden door cropmarks (gewassen die anders groeien op ondergrondse sporen): zeer goed zichtbaar vanuit de lucht, en voor het geoefende oog ook op ooghoogte. Verder zijn er ook talrijke historische bronnen over beide structuren beschikbaar.
Historisch onderzoek
In 2013 werd de aandacht van de Heemkundige Kring van Bocholt gewekt door een stafkaart uit 1908. Hierop stonden een aantal onverklaarbare vormen die niet natuurlijk waren en die duidden op een activiteit uit het verleden. Na een uitgebreide rondvraag in de buurt bleken enkele omwonenden zich te herinneren dat er “graven” (dialect voor grachten) lagen in een toenmalige strook verwilderd bos, het huidige Natuurpunt-weiland ten noorden van de Napoleonsdijk. Deze restanten hebben bestaan tot begin jaren 1970.
Er bleken ook oude luchtfoto’s te bestaan van één graaf, zuidelijk van de dijk. Op een kaart uit 1714 in het rijksarchief van Hasselt bleek dat er dus ook een “graft” was: een losstaande gracht, deel uitmakend van het volledige, 500 meter lange complex van grachten.
In 2015 liet ARK Rewilding Nederland uit interesse een klein grondradaronderzoek uitvoeren. Dat bevestigde de ligging van de graven zoals op de oude luchtfoto’s en kaarten visueel werd vastgesteld. De grondradar gaf ook een indicatie van de diepte van de originele grachten. Het eigenlijke bewijs van het bestaan van een landweer vond de heemkring bij een verwijzing in het artikel “Landweren bij Deventer” van G.J. Doornink. Hierin wordt uitdrukkelijk vermeld dat er een landweer werd aangelegd 53 jaar vóór 1441. Ook in burgemeestersrekeningen van Bocholt (onder andere een uit 1603) is er enkele keren sprake van de “achterste weergraaf in Kreyel”. Bovendien wordt in de bronnen melding maken van twee slagbomen waarmee de enige doorgang (nu de Napoleonsdijk) kon worden afgesloten.
De heemkring doorwerkte daarnaast ook beschikbare literatuur over soorten landweren. Heemkunde Stramproy dook intussen mee in het onderzoek.
Archeologisch onderzoek
Om het historisch onderzoek van de heemkringen en het grondradaronderzoek sluitend te kunnen aftoetsen op terrein, werd in 2017 een archeologisch vooronderzoek georganiseerd. Door enkele proefboringen te nemen en een proefsleuf te graven, werd er gekeken naar de structuur van de grachten die nog onder het grondoppervlak bewaard liggen.
Het resterende landweercomplex bestaat uit 4 noordwest-zuidoostelijk georiënteerde grachten, en 2 noord-zuidelijk lopende grachten (de “Graft” genaamd), gekoppeld in paren. De wallen tussen elk van de paren werden opgeworpen uit aarde van de flankerende grachten, waardoor de archeologen inschatten dat de wallen zo’n 3 meter hoog waren. De grachten waren immers 2 à 10 meter breed en tot 3 meter diep! Vanuit de lucht gezien (de “cropmarks” zijn in sommige seizoenen goed zichtbaar) heeft het hele complex een soort boemerangvorm. De voor een landweer indrukwekkende totaalomvang van zo’n 500 meter lang en 100 meter breed doet vermoeden dat de aanleg ervan vanuit een bovenlokaal bestuursniveau werd opgedragen en gefinancierd.
In de doorsnede van de grachtensporen zijn twee donkere humuslaagjes temidden van de zandgrond opgevallen. De onderste laag is tegelijk de bodem van de grachten toen die werden gegraven in de middeleeuwen. Doordat bladeren uit de omgeving naar de bodem zakten en daar composteerden, werd de donkere laag gevormd. De grachten werden op een bepaald moment niet meer gebruikt voor lange tijd: vandaar het erboven liggende zandpakket. Na enkele honderden jaren werden de grachten opnieuw uitgegraven en in gebruik genomen (waarschijnlijk in de 16e eeuw): ook dat valt in de bodem vast te stellen door de tweede donkere laag.
Bovendien werd bij toeval een kuil voor de meest oostelijke gracht ontdekt, waarvan de mogelijkheid bestaat dat het één van vele struikelkuilen is die doorgang door het verdedigingssysteem extra bemoeilijkten. Om dit te bevestigen is echter extra onderzoek nodig.
In 2019 worden de in 2017 genomen grondstalen geanalyseerd door gespecialiseerde laboratoria. Er zal via pollenanalyse onderzocht worden welke vegetatie waarschijnlijk in de directe omgeving van de grachten stond. Op de wallen werden immers vaak doornstruiken aangeplant, die als een soort prikkeldraad “avant la lettre” fungeerden. Door OSL-onderzoek wordt er gekeken wat de ouderdom is van verschillende lagen in de grachten. OSL (Optically Stimulated Luminescence) analyseert de invloed van zonlicht op grond, vandaar dat men kan nakijken hoeveel jaar geleden een bepaalde bodem die nu ondergronds ligt, aan de oppervlakte lag. Wordt vervolgd dus!
Video: Lambert Geutjens
Foto: Klara Hermans
Folder
Hoe zagen de Bocholter Graven er uit en waarvoor dienden ze? Dat lees je in de gratis Grensgevallen-folder met als thema “Bocholter Graven” van het KempenBroek!
De folder laat je op een beknopte, laagdrempelige maar volledige manier kennismaken met de geschiedenis van dit middeleeuws landweer op de grens van Bocholt en Weert.
De folder wordt volledig gratis verspreid in de bibliotheken, culturele centra en toeristische diensten van Kinrooi, Bree, Bocholt en Weert. Wil je als school of vereniging graag meerdere exemplaren? Geen probleem: geef ons een seintje en we bezorgen ze per post! Je kan de folder ook downloaden en digitaal bekijken.
Virtuele reconstructie
Ulco Glimmerveen ontwikkelde voor het KempenBroek een reeks digitale beelden, gebaseerd op archeologische en historische onderzoeksresultaten. Zo zie je de landweer in de 14de eeuw, de 16de eeuw en de 19de eeuw en krijg je een indruk van het landschap en detailbeelden van deze grensverdediging en haar gebruikers. De Bocholter Graven en hun betekenis voor de regio komen weer tot leven. Meer nog, je bent er gewoon bij!
Evenement 2018
Op 30 september 2018 doken meer dan 800 bezoekers in het verleden, en dat óp de site van de Bocholter Graven zelf! Onder een stralende zon speurden ze naar de sporen van de 500 meter lange verdedigingsmuren.
In kleuter-, kinder- en tienervarianten waren er mini-opgravingen met echte archeologen. Jong en oud ging op zoek naar oude munten met een echte metaaldetector of werden heel wat wijzer in een rondleiding langs het archeologisch onderzoek. Wie de handen wou vuil maken, ging cropmarks zaaien met tuinkers of een bodemprofiel namaken in een bokaal. De middeleeuwse schutters legden intussen uit hoe grensverdediging vroeger werd georganiseerd.
Met een welverdiend ijsje of streekbiertje in de hand verzamelde het publiek zich rond 15u om te genieten van het historisch grensspektakel. De ruziënde herder en turfsteker, de ontvoering van de abdis-vorstin van Thorn, plunderende Spaanse soldaten uit de Tachtigjarige oorlog, Franse troepen met bajonetten, … Ze werden allemaal terug tot leven gebracht in deze unieke re-enactmentopvoering door de heemkring van Stramproy en tientallen vrijwilligers.
Foto’s: Anneleen Mengels, Tamara Schuermans, Klara Hermans, Erwin Christis
Meer weten?
Partners
Weerterbeek
Geschiedenis
De Weerterbeek is ook een door de mens gegraven structuur uit de late middeleeuwen. Weert bloeide tijdens de middeleeuwen op als stad, en daarmee breidden ook haar lakennijverheid en verdedigingsgrachten uit. De toevoer van water daarvoor kon de groei echter niet bijbenen dus klopten de heren van Horne aan bij Bocholt. In 1296 eeuw startte men daar met het graven van een aftakking van de hoger gelegen Abeek.
Het beektraject was zo’n 13 kilometer lang en moest op weg van Bocholt naar Weert enkele moerassen en andere beken kruisen. Daarvoor werden houten ‘troggen’, een soort aquaductjes, gebouwd. De beek was als het ware een ader voor de toenmalige economie, maar ze speelde ook politiek een schaduwrol. Wie de zogenaamde kraan aan de bron kan dichtdraaien, heeft immers macht over de ander.
Verder was de Weerterbeek eeuwenlang het onderwerp van discussies en beschuldigingen van omwonende bevolking, nijverheids- en ambachtslui: over te hoge waterafname, over wie het onderhoud van de beek nu eigenlijk op zich moest nemen, welke molen onvoldoende water kreeg, enz.
De functie van de Weerterbeek is na het Ancien Régime weggevallen, waardoor ook behoud en beheer wegvielen. De contouren vervaagden stilaan en verdwenen grotendeels door de intensivering in de landbouw in de 20e eeuw. Van de bedding zijn hier en daar nog fragmenten (al dan niet watervoerend) te vinden in het landschap. Verder duiken de vele molenaars- en onderhoudsdisputen geregeld op in archiefstukken. Goed om weten: de Weerterbeek werd, afhankelijk van dorp tot dorp, ook de Bocholterbeek, de Boshoverbeek of de Weertbeek genoemd.
Folder
Kom meer te weten over het bewogen verleden van de Weerterbeek in de gratis folder uit de reeks Grensgevallen!
De folder laat je op een beknopte, laagdrempelige maar volledige manier kennismaken met de door politiek getouwtrek en burenruzies gekleurde bestaan van dit middeleeuwse kanaal.
De folder wordt volledig gratis verspreid in de bibliotheken, culturele centra en toeristische diensten van Kinrooi, Bree, Bocholt en Weert. Wil je als school of vereniging graag meerdere exemplaren? Geen probleem: geef ons een seintje en we bezorgen ze per post! Je kan de folder ook digitaal bekijken via deze download.
Digitale reconstructie trog
Een beek die dwars door de moerassen en beken heen moest lopen? Dat werd opgelost met een trog: een soort houten aquaductje!
In de archieven is de technische beschrijving van een 18e-eeuwse renovatie van een van de troggen bewaard, deze komt nu terug tot leven…
Weerterbeek in vogelvlucht
Dit filmpje geeft het traject in vogelvlucht weer van de 700 jaar oude loop van de Weerterbeek.
Deze handgegraven waterloop van Bocholt naar Weert werd in de 13e eeuw aangelegd. Weert bloeide tijdens de middeleeuwen op als stad, en had nood aan meer water. Vanuit Bocholt groef men daarom een aftakking van de hoger gelegen Abeek. Het beektraject was zo’n 13 kilometer lang en moest op weg van Bocholt naar Weert enkele moerassen en andere beken kruisen. De beek was als een ader voor de toenmalige economie maar er waren ook 700 jaar lang conflicten over deze watertoevoer tussen de betrokken gemeenten.
Vanaf 1938 werd de beek niet meer gebruikt. Ze werd opgevuld of verdween grotendeels door de intensivering in de landbouw. Hier en daar getuigt het landschap nog waar het water liep. Vanuit de lucht zijn kronkelende verkleurde lijnen zichtbaar, of bomenrijen die vroeger langs de oever stonden. Vanaf Altweerterheide tot aan het IJzerenmangebied is de beek wél bewaard gebleven in het landschap.
In het landschap
Enkele restanten en meerdere infopunten verraden waar de Weerterbeek liep en schetsen hoe het er vroeger uitzag.
Zag jij onze infoborden al? Op 7 plekken langs de voormalige beekloop vertellen de borden je meer over de rol van Weerterbeek in de onmiddellijke omgeving. Via de QR-code neemt het filmpje je mee de hoogte in om het hele traject te overvliegen.
Een ogenschijnlijk lege berm op de landsgrens, langs de weg tussen Bocholt en Weert vormt een kapstok van plaatselijke geschiedenis en duurzame toekomst. We staan immers temidden van klimaatbuffer Wijffelterbroek, Kettingdijk en Smeetshof. We richtten er een toegankelijke picknickplek in waar 2 infoborden het omgevingsverhaal vertellen. In 1957 metselden beide buur-burgemeesters een tegeltableau in in de voorgevel van het grenskantoortje. Dit kunstwerkje stond symbool voor het aanhalen van de gemeentelijke banden na 700 jaar strijd over het beheer van de strategisch belangrijke Weerterbeek. Het ging verloren bij de afbraak van het kantoortje in de jaren 1980, maar een getrouwe reproductie van het tegeltableau staat vanaf vandaag centraal op de picknickplaats. Ook de met haagjes afgezette omtrek van de plek verwijst naar de countouren van het vroegere douanekantoortje.
Meer weten?
Partners
Moerasverhalen
Geschiedenis
Vóór de drooglegging in de 19e eeuw, bestond deze regio uit grote moerasgebieden en natte heide, samen wel duizenden hectares groot. De mensen hadden het uitgestrekte, drassige gebied nodig. Ze verzamelden er turf als brandstof, hout om te bouwen of om gereedschap te maken en wilgentakken om manden mee te vlechten. Maar er dreigde ook steeds het gevaar op verdwalen of verdrinken… Moerasbossen, straatnamen en mysterieuze verhalen over dorpsgenoten die 100 jaar geleden verdronken waren in ’t broek, verwijzen nog naar het eeuwenoude landschap.
De ondergrond van het KempenBroek bestaat – de naam verraadt het al – voor een deel uit uitgestrekte moerassen, doorsneden met enkele hogergelegen zandruggen en -vlakten. Het was een drassig maar gevarieerd landschap, afhankelijk van het seizoen en de waterstand. Elzenbroekbossen, open waterplassen, vennen, natte heide met veengrond en wilgenbosjes wisselden elkaar af. Enerzijds hadden de mensen het broekgebied, net als de heidegebieden, nodig: het deed dienst als gemene grond waar men vanuit de beekvalleien naartoe kwam om grondstoffen en materialen te verzamelen (denk maar aan turf, hout en wilgentenen). Anderzijds nam het moeras ook wel eens mensenlevens door verraderlijke waterstanden, zompige bodem en gebrek aan oriëntatiepunten.
De moeilijk vatbare en dubbele betekenis van leven en dood op deze bodem fungeerde als onbewust stereotype om natuurverschijnselen als moerasgas en dierengeluiden sterk op uit te vergroten. Verhalen over dwaallichtjes, weerwolven en luchtgeesten leefden dan ook sterk bij de inwoners. Het diepgewortelde katholieke geloof zorgde er vaak ook nog eens voor dat het werk van de duivel er snel bij betrokken werd. De ‘dwaal’lichtjes die boven het wateroppervlak zweefden -belletjes moerasgas of glimwormen- werden gezien als dwalende zielen van ongedoopte kinderen en zondaars.
De grootschalige broekgebieden zijn drooggelegd door 19e_ en 20e-eeuwse ontwateringscampagnes om de bodem ‘productiever’ te maken (akkerbouw, populierenhout, …). Enkele kleinschaligere fragmenten werden wel gevrijwaard, zoals het Wijffelterbroek. De meesten worden beheerd als natuurgebied waardoor de eeuwenoude eigenheid bewaard is. De overgeleverde moerasverhalen kunnen vaak nog verbonden worden aan locaties in het landschap en zorgden hier en daar zelfs voor de nog steeds gebruikte naamgeving van plekken, bijvoorbeeld het Hemelrijck.
Historische voorbeelden zijn: Bocholterbroek, Wijffelterbroek, Grootbroek (de grote moerascomplexen); Ringselven, peelvennen rond Swartbroek (de grote vennen). En iets zuidelijker gelegen: kleinere, natte heidefragmenten met vennen en moerasjes in De Brand, Jagersborg en Tösch.
ErfgoedApp
Langs enkele wandellussen van het KempenBroek beleef je de laatste moerasrestanten ten volle. Download van thuis uit ‘Moerasverhalen KempenBroek’ via de ErfgoedApp en ga op pad!
We ontwikkelden de tour “Moerasverhalen KempenBroek” binnen de ErfgoedApp, een app van FARO Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed, die gratis te downloaden is in binnen- en buitenland. De weetjes van de tour zijn geënt op 3 bestaande wandellussen van het KempenBroek. Het gaat om fragmenten van de gele en rode lus van wandelgebied St. Maartensheide – De Luysen (in Bocholt en Bree), en een deel van de oranje lus van wandelgebied Stramprooierbroek (in Kinrooi en Stramproy). Je kan dus een wandellus kiezen en de wetenswaardigheden over de moerassen op jouw gekozen lus beluisteren en bekijken via de ErfgoedApp. Of kies voor een sportieve uitdaging van 12 kilometer door de volledige tour uit de app te volgen en dus verschillende stukjes wandellus met elkaar te combineren via onze genummerde wandelwissels. Tip: download de Moerasverhalenbrochure voor een overzichtskaartje!
Start bij de Moerasverhalen-infoborden op de parking van het Mariahof (Mariahofstraat 51 – Bree) of van het Woutershof (Grootbroekstraat 48 – Kinrooi). We raden aan om de tour “Moerasverhalen Kempen~Broek” van thuis uit te downloaden in de ErfgoedApp, omdat niet elk gsm-toestel een even goed bereik heeft in dit buitengebied aan de grens.
Folder
Hoe zag het grote moeras tussen België en Nederland er vroeger uit? Welke producten werden er geoogst, maar vooral: welke wezens spookten er rond? Wat is er nog over van het moeras en hoe kan het nu van dienst zijn? Dat lees je in de gratis Grensgevallen-folder met als thema “Moerasverhalen” van het KempenBroek!
De Moerasverhalen-folder laat je op een beknopte, laagdrempelige maar volledige manier kennismaken met de geschiedenis van de grensmoerassen van het KempenBroek. Bovendien vind je er een plattegrond op terug met de tour uit de ErfgoedApp.
De folder wordt volledig gratis verspreid in de bibliotheken, culturele centra en toeristische diensten van Kinrooi, Bree, Bocholt en Weert. Wil je als school of vereniging graag meerdere exemplaren? Geen probleem: geef ons een seintje en we bezorgen ze per post! Je kan de folder ook digitaal bekijken via deze download.
Evenement 2019
Zo’n 350 mensen trotseerden de koude winteravond van 23 november 2019 en waagden zich in het duistere Grootbroek. Begeleid door de ErfgoedApp en (af?)geleid door dwaallichtjes maakten ze kennis met de geschiedenis van de grensmoerassen.
Aan uitvalsbasis Het Woutershof werden de wandelaars ontvangen met uitleg over de ErfgoedApp, een gratis paar koptelefoonoortjes en een brochure. Goed ingeduffeld vatte iedereen op eigen tempo de avondlijke wandeling aan. Locatie? Het Grootbroek! Dit natuurgebied -beheerd door het Agentschap van Natuur en Bos – vormt samen met het aansluitende Hasselterbroek en Stramprooierbroek – beiden beheerd door Limburgs Landschap – het laatste restant van het moerascomplex dat eeuwenlang het uitzicht van en het leven in de streek bepaalde.
De 4 kilometer lange, duistere wandeling werd opgelicht door dwaallichtjes langsheen het parcours. Regelmatig gaf de ErfgoedApp extra informatie, spannende verhalen of leuke weetjes mee over de moerassen. Achteraf was het gezellig nakeuvelen geblazen in het Woutershof bij de vuurkorven of aan de toog met een streekbiertje, kom tomatensoep of croque monsieur.
Foto’s: Erwin Christis
Meer weten?
Partners
Smokkeltijden
Geschiedenis
Zij die niet gevonden wilden worden in de buurt van de grens, zocht de uitgestrekte heidegebieden, bossen en velden op. Zo vormden deze landschappen het ideale decor voor clandestiene smokkelactiviteiten. Smokkelen is wellicht iets van alle tijden, of tenminste van de tijden sinds er grenzen en geldhandel zijn.
In het KempenBroek nam het smokkelen echter een hoge vlucht toen de Belgisch-Nederlandse grens werd getrokken in 1843 met de Conventie van Maastricht. De vele bos- en landweggetjes in het dunbevolkte landschap werden drukbelopen smokkelroutes om goedkopere (consumptie)goederen te smokkelen. Goederen als boter en jenever werden in rugzakken of “pungelzakken” naar de ene of de andere kant van de grens gebracht om belastingen te ontlopen.
Tijdens beide wereldoorlogen werden zelfs personen gesmokkeld. Vanaf 1916 scheidde de sombere “Dodendraad” het bezette België van het neutrale Nederland: vluchtelingen werden noordwaarts door helpende omwonenden langs de draad gesmokkeld. En dat door een grenswachter om te kopen of door de onder dodelijke spanning staande prikkeldraad open te sperren met houten en rubberen voorwerpen. Tijdens WO II kwamen de vluchtelingen zuidwaarts over de grens toen België nog onbezet was: gestrande piloten, achtervolgde onderduikers en verzetslui benutten de geheime paadjes door het onherbergzame niemandsland.
De winst van de goederensmokkel werd vaak onmiddellijk opgesoupeerd in de enkele smokkelcafés vlak aan de grens. Dat waren o.a. Cyrenaica in Bocholt, De Graven in Weert en Kempkes in Kinrooi. De smokkelcafés moesten stilaan de deuren sluiten vanaf de jaren 1960. Door de oprichting van de EEG in 1957 nivelleerden zowel goederenprijzen als valuta van nationale munten zich in de daarop volgende jaren. Ook de landsgrens vormde geen harde, door douaniers bewaakte grens meer. Het nut van smokkel ging dus sterk achteruit, waardoor ook de fysieke draaischijven -de smokkelcafés- niet meer nodig waren. De exacte locaties zijn gekend, de funderingen zijn te vinden in de grond en/of er staan nog in meerdere of mindere mate bouwkundige relicten in het landschap. Veel oudere streekbewoners spreken nog over de tijd dat de cafés nog open waren.
Op onderstaande foto’s: voormalig smokkelcafé Kempkes. De ruïne werd inmiddels volledig afgenbroken.
Foto: Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi
Foto: Erwin Christis
Smokkelexpo
In september 2022 stond onze tijdelijke Smokkelexpo opgesteld in de evenemententent van openluchtspektakel “Euver De Grens”, te midden van vroegere smokkelpaadjes bij de Broekmolen aan de rand van het Stramprooierbroek. Iedereen kon er op begrijpelijke en tastbare wijze kennis maken met dit stukje geschiedenis waar alle streekbewoners wel een band mee hebben.
Zo’n 2.000 mensen namen er na de toneelvoorstellingen of tijdens de weekends de tijd om meer te weten te komen over de grens, douane, smokkel, de dodendraad en de pilotenlijnen, smokkelcafés en kleurrijke lokale verhalen en figuren.
De Smokkelexpo werd samen met Stichting Buitentoneel Stramproy georganiseerd en opgebouwd. Heemkunde Stramproy, de Geschied- en Heemkundige Kringen van Kinrooi en Bocholt, en het Smokkelmuseum van Cranendonck boden samen hun verzamelde informatie, collecties en medewerking aan. De vele meewerkende handen zorgden voor een uniek resultaat!
E-boek Smokkelexpo
De vele infoborden van onze Smokkelexpo zijn te interessant om op de zolder bewaard te worden. We bundelden ze in een digitaal boekje, leuk voor wie alles van naaldje tot draadje wil weten – met veel fotomateriaal.
Folder Smokkeltijd
Kom te weten waarom er een stukje Stramproy in België kwam te liggen, hoeveel een grenspaal weegt, wat het kleinste voorwerp is dat gesmokkeld werd en hoe een kudde koeien zich zonder loeien stiekem de grens over liet brengen. De Smokkeltijden-folder laat je op een beknopte, laagdrempelige maar volledige manier kennismaken met het vroeg-20e-eeuwse smokkelverleden in en rond het Kempen~Broek.
De folder wordt volledig gratis verspreid in de bibliotheken, culturele centra en toeristische diensten van Kinrooi, Bree, Bocholt en Weert. Wil je als school of vereniging graag meerdere exemplaren? Geen probleem: geef ons een seintje en we bezorgen ze per post!
Meer weten?
Partners
